Ministeries voeren beleidsevaluaties uit om inzicht te krijgen in de werking van het beleid. Worden de beoogde doelen gerealiseerd? Doen we de goede dingen? En doen we de dingen goed? Ministeries gebruiken de uitkomsten om te leren wat er goed gaat of wat er juist nog beter kan, en leggen daarmee verantwoording af over het gevoerde beleid.
Er zijn verschillende instrumenten om inzicht te krijgen in de werking, doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid. Er bestaan instrumenten om beleid te evalueren vóór invoering, gedurende uitvoering en na afloop van beleid. Naast departementale instrumenten zijn er ook een aantal Rijksbrede instrumenten, waaronder de Strategische Evaluatie Agenda (SEA), Interdepartementale Beleidsonderzoeken (IBO’s) en Heroverwegingen. Het geheel aan instrumenten, wetten en regels voor evaluatie vormt samen het Rijksbrede evaluatiestelsel.
Regelmatig beoordelen verplicht
Ministeries zijn verplicht om beleid periodiek te evalueren op basis van de Comptabiliteitswet. De uitgewerkte richtlijnen voor beleidsevaluatie staan in de Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek (RPE) en de toelichting hierop. De Algemene Wet Bestuursrecht (Awb) bevat regelgeving om subsidies te evalueren. Richtlijnen voor de evaluatie van agentschappen en ZBO’s zijn opgenomen in de Regeling Agentschappen en de Kaderwet ZBO’s.
Operatie Inzicht in Kwaliteit
Als onderdeel van het regeerakkoord ‘Vertrouwen in de toekomst’ is het kabinet de operatie ‘Inzicht in Kwaliteit’ gestart. Het doel van deze operatie is om beter inzicht te krijgen in de resultaten van beleid en deze inzichten meer te benutten om de maatschappelijke toegevoegde waarde van beleid te vergroten. Dit doel is uitgewerkt in drie veranderopgaven: strategisch evalueren om meer inzicht te krijgen gedurende de héle beleidscyclus, continu verbeteren om inzicht ten volle te benutten voor bijsturing of verbetering, en samen leren om meer inzicht te krijgen en benutten in samenwerking. De minister stuurt regelmatig voortgangsrapportages over de operatie Inzicht in Kwaliteit aan de Tweede Kamer (eerste voortgangsrapportage, tweede voortgangsrapportage, derde voortgangsrapportage).
Instrumenten
CW3.1
Alle voorstellen die naar de Tweede Kamer gaan, moeten volgens artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet (CW 3.1) een onderbouwing bevatten op: nagestreefde doelen, ingezette beleidsinstrumenten, financiële gevolgen, doeltreffendheid, doelmatigheid, en evaluatie. Het artikel is sinds januari 2018 in werking. Naast betere verantwoording vooraf dient het óók de evalueerbaarheid van beleidsvoorstellen te bevorderen. Wat wil een departement met het beleid bereiken (en hoe)?
Strategische Evaluatie Agenda
Met ingang van 2021 werken ministeries met een Strategische Evaluatie Agenda (SEA). De SEA biedt een overzicht van de belangrijke beleidsthema’s van een departement, een korte toelichting op de inzichtbehoefte per thema en een daarbij passende agendering van evaluatieonderzoek. De eerste verbeterslag op de SEA is bij de begroting voor 2021 gemaakt en zal de komende tijd verder vorm worden gegeven. De uitwerking van de departementale SEA is onderdeel van de departementale begroting.
Interdepartementale beleidsonderzoeken
In interdepartementale beleidsonderzoeken (IBO’s) worden alternatieven ontwikkeld voor bestaand beleid. IBO’s gaan over brede beleidsterreinen. Ze vinden plaats in opdracht van het kabinet en worden uitgevoerd door interdepartementale werkgroepen.
Heroverwegingen
De overheid overweegt periodiek systematisch op welke zaken zij kan bezuinigingen. De uitkomsten hiervan staan in heroverwegingen. In 2020 zijn de meest recente heroverwegingen, brede maatschappelijke heroverwegingen genoemd, gepubliceerd.
Beleidskompas
Het Beleidskompas is de centrale werkwijze voor een goede voorbereiding van beleid en wetgeving. Het Beleidskompas helpt je de juiste vragen op het juiste moment te behandelen, de relevante kwaliteitseisen toe te passen en belanghebbenden tijdig te betrekken. Het Beleidskompas helpt je bij iedere stap op weg met handreikingen, passende voorbeelden en contactpersonen die je verder kunnen helpen.
Maatschappelijke Kosten-Batenanalyses
Onderdeel van het IAK is de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Een MKBA brengt de effecten van een beleidsvoorstel in kaart. De kosten en baten zijn zoveel mogelijk in euro’s uitgedrukt. Dus ook zaken die geen direct prijskaartje hebben, zoals geluidsoverlast, een mooi uitzicht of je veilig voelen. Een MKBA is een rijksbreed instrument dat meestal voorafgaand aan de besluitvorming over beleid of projecten wordt toegepast, als onderdeel van de beleidsvoorbereiding.
Publieke Waarde Scan
Als onderdeel van de operatie Inzicht in Kwaliteit is een pilot gestart met de Publieke Waarde Scan (PWS). De PWS richt zich op het verbeterpotentieel binnen bestaande beleidsmatige en budgettaire kaders. De PWS is dan ook meer dan een evaluatie-instrument en beoogt de werkwijze van continu verbeteren te stimuleren. Daarbij richt de PWS zich op een specifiek beleidsveld, zoals Circulaire Economie of de Verklaring Omtrent Gedrag (VOG). In de analyse staat de manier van werken centraal. Is er sprake van een logische beleidstheorie? Zijn alle relevante stakeholders goed betrokken? En is er een goede monitoring- en evaluatiecyclus ingericht? De PWS richt zich op de vraag of de overheid er alles aan doet om de kans op doeltreffend en doelmatig beleid zo groot mogelijk te maken. In 2020 is de eerste PWS gepubliceerd, over het Rijksbrede Programma Circulaire Economie.