Q2 Wat is de doeltreffendheid van het beleid? (ex ante, enkelvoudig)
Wat kan je met deze effectevaluatievraag? Welk antwoord krijg je met deze vraag?
Bij een ex-ante evaluatie van één beleidsinstrument vertaalt deze vraag zich tot: wat zal de doeltreffendheid van het beleidsinstrument zijn?
Met het antwoord op deze vraag wordt aangetoond of er een beleidseffect is (causaal verband tussen prestaties en effecten). Dus waar de vraag over prestaties en effecten Q1 (Wat zijn de prestaties en effecten van het beleid?) resulteert in een plattegrond van het beleid, staat hier de mate waarin een beleidsdoelstelling wordt gerealiseerd dankzij de inzet van de onderzochte beleidsinstrumenten centraal. De afbeelding hieronder visualiseert deze vraag.
We zijn in deze vraag dus op zoek naar het vaststellen van de (mate van) causaliteit: X leidt tot Y. In welke mate gaan prestaties tot het bereiken van effecten leiden? Het is bij deze vraag onvoldoende om te constateren dat het beleidsdoel gehaald is en dat er bepaalde prestaties waren (wat in de vraag over prestaties en effecten Q1 (Wat zijn de prestaties en effecten van het beleid?) aan de orde is). In hoeverre gaan prestaties er ook echt voor zorgen dat de beoogde effecten gaan opgetreden? Echter, het vooraf bepalen van causaliteit is complex: dat een vergelijkbaar beleidsinstrument in andere cases op een bepaalde manier effect hebben gehad, wil niet zeggen dat dit in dit geval ook zo zal werken.
Een voorbeeld: één van de doelen van Rijkswaterstaat is het verminderen van files. Daarvoor verbreedt ze bijvoorbeeld snelwegen. In het tweede kwartaal van 2020 waren de files ineens verdwenen. Dat wil niet zeggen dat het filebeleid van Rijkswaterstaat veel meer doeltreffend is geworden. De daling van de filedruk was geen gevolg van de prestaties van Rijkswaterstaat, maar kwam voort uit de bestrijding van de Coronacrisis: werkend Nederland moest thuisblijven.
Een tweede interessante aspect van de definitie van doeltreffendheid ligt in de woorden: de mate waarin. Er moet dus bepaald worden in welke mate de prestaties de beleidsdoelstelling realiseren. Dit geeft blijk van de complexe wereld waarin beleid zich vaak begeeft en waarin veel verschillende aspecten op elkaar reageren. Je wilt de bijdrage van een beleidsinstrument bij voorkeur isoleren van andere beïnvloedende externe factoren. We moeten dus proberen te destilleren en kwantificeren wat het effect is van beleid.
Hoe verhoudt dit zich tot andere vragen?
Deze doeltreffendheidsvraag is wellicht de meest centrale vraag in veel beleidsevaluaties: In welke mate heeft beleid effect? Deze vraag richt zich primair op het onderbouwen van de veronderstelde causaliteit tussen prestaties en effecten. Hierbij maakt deze doeltreffendheidsvraag gebruik van de uitkomsten van de vraag over prestaties en effecten Q1 (Wat zijn de prestaties en effecten van het beleid?).
Nadat deze doeltreffendheidsvraag (Wat is de doeltreffendheid van beleid?) is beantwoord, heb je de mogelijkheid om ook andere vragen te beantwoorden:
- Q3 (Voor wie en in welke omstandigheden werkt het beleid?) Je kunt nagaan of de causaliteit bij bepaalde doelgroepen in specifieke situaties groter of kleiner is, en daarmee dus bepalen of een beleidsmaatregel beter of slechter werkt.
- Q4 (Hoe wordt het beleid door belanghebbenden ervaren en beoordeeld?) Je kunt de antwoorden op Q2 gebruiken om na te gaan hoe belanghebbenden het instrument hebben ervaren, en dat zowel in situaties waar de maatregel wel of niet effectief is geweest.
- Q6 (Is de verhouding tussen kosten en beleidseffecten optimaal?) Wanneer dankzij Q2 bekend is hoe effectief een instrument is geweest, is het mogelijk te bepalen of de kosten van de inzet optimaal zijn.
Hoe kan je deze vraag beantwoorden?
Bij een ex-ante evaluatie van één beleidsinstrument vertaalt deze vraag zich tot de volgende vraag:
● Wat zal de doeltreffendheid van het beleidsinstrument zijn? Voor het beantwoorden van deze vraag ligt het voor de hand om op de pagina met onderzoeksmethodes te kijken naar A.2 Kosteneffectiviteitsanalyse. Daarnaast kunnen systematische reviews & meta-analyse (O3), simulaties(O10) en gedragsinzichten (O15) inzichten bieden om het kosteneffectiviteitsonderzoek in te vullen.